علی (ع)، مردی که الهام‌بخش ادیبان است
|
تأثیر مولای متقیان بر ادبیات فارسی/
علی (ع)، مردی که الهام‌بخش ادیبان است
حضرت علی (ع) نه تنها در تقوا، حکومت، اخلاق، جنگاوری و طریقه زندگی، الگویی برای آزادگان سراسر جهان است، بلکه تأثیر او بر ادبیات فارسی از دیرباز تاکنون انکارناپذیر است. |
 | |
|
حضرت علی (ع) به عنوان یک شخصیت دینی هویت خاصی را به تاریخ ادبیات ما بخشیده است و کمتر شاعری در ادبیات فارسی سراغ داریم که از جلوه‌های شخصیتی جناب ایشان اثر نپذیرفته باشد و این اثرپذیری به یک بخش ویژه از تاریخ ادبیات منحصر نمی‌شود. واقعه شگفت‌انگیز غدیر ، داستان کندن در خیبر، عفو دشمن در اوج خشم و شهادت ایشان در محراب و گلگون کردن روی ماه مبارک رمضان با خون‌شان همه و همه فراز‌های بلند ادبیات ایران را تشکیل می‌دهند.
تأثیر نهج‌البلاغه بر ادبیات
-------------------------------
ما در تاریخ آثاری داریم که از لحاظ محتوی بسیار قوی هستند اما به لحاظ پیچیدگی و عدم سادگی و فصاحت تاثیرگذار نبوده‌اند. همچنین آثاری داریم که به لحاظ زیبایی و فصاحت یا لفظ بسیار زیبا بوده‌اند اما فاقد یک محتوای قوی و با ارزش بوده‌اند. اما در نهج البلاغه ما شاهد اثری هستیم که هم از لحاظ محتوا و هم از لحاظ لفظ بسیار قوی و زیباست.
محمد مهدی جعفری محقق و استاد دانشگاه شیراز، در باب زیبایی شناسی نهج البلاغه و تاثیر آن بر شعر وادبیات فارسی می‌گوید: شعرای ما از رودکی گرفته تا شعرای معاصر هم به نوعی تحت تاثیر نهج البلاغه بوده‌اند. دیباچه گلستان سعدی تحت تاثیر خطبه اول نهج‌البلاغه است. نهج‌البلاغه بر ادبیات عرب و ادبیات فارسی توأمان تأثیر گذاشته است.
تاثیر فراوان نهج‌البلاغه بر حافظ شیرازی ، جامی ، وحشی بافقی و نیما یوشیج به عنوان شعرایی که از نهج‌البلاغه تاثیر پذیرفتند، انکارناپذیر است. در کل می‌توان گفت که هم ادبیات عرب و هم ادبیات فارسی تحت تاثیر نهج البلاغه بوده‌اند.
نهج البلاغه از نظر زیبایی‌شناختی نیز بر شعر و هنر و ادب فارسی تأثیر گذار بوده است. از این رو بسیاری گفته‌اند که سید رضی تنها آن بخش از سخنان علی (ع) را گردآوری کرده است که از لحاظ زیبایی شناختی در اوج قرار دارند. از نظر امام علی (ع) زیبایی به کلامی گفته می‌شود که عوام آن را می‌فهمند و خواص آن را می پسندند.
چهار ویژگی اصلی بلاغت نهج البلاغه، عبارتند از : تشبیه ، استعاره ، کنایه ، و مجاز و تمثیل که به وفور در آن یافت می‌شوند. عمده اشعار واوج تاثیرگذاری آنها غیر مستقیم بوده‌اند.
تأثیر حضرت علی بر شاعران فارسی
--------------------------------------------
علاوه بر ادبیات رسمی ایران زمین، نمود شخصیتی آن بزرگوار در اشعار بسیاری از شاعران مدیحه سرا نیز تجلی بسیار دارد و شاعران قصیده‌سرا و غزل‌سرای ایران نیز هر یک به نحوی سعی در بازگو کردن قطره‌ای از آن دریا برآمده‌اند.
این تاثیر‌پذیری را از سوی شاعرانی مثل کسائی مروزی، سنایی، فردوسی و مولانا بارزتر است. مجموعهای از سروده‌های شاعران بزرگ ایرانی مانند ناصرخسرو، شهریار، هاتف اصفهانی، ملک الشعرای بهار و محتشم کاشانی درباره شخصیت، فضایل و مناقب امام علی (ع) است.
مولانا نظر بر رحمت للعالمین بودن مولا ایشان را ابر دائمی فرهنگ ایرانی و اسلامی و بشری معرفی می‌کند و با تعابیری چند که از شخص مولوی بر می‌‌آید چون سپاه اشکن، شیر حق بودن، کد خدای آفتاب و حاجب حق، جملگی برای حق بودن و از او یاد می‌کند.
علاوه بر اشعار مولانا در خصوص قرآن‌کریم، ارادت این شاعر را هم به خاندان عصمت و طهارت می‌توان در سروده‌هایش نظاره کرد که جلوه بارز آن را می‌توان در دفتر اول اشعار این شاعر درباره حضرت علی(ع) مشاهده کرد.
بیشترین اثرپذیری ادبیات از حضرت علی(ع) را در گستره ادبیات پهلوانی است و در این رابطه می‌گویند استعداد و علاقه ایرانیان به مظاهر ملی و اسطورهای همچنان که سبب آفرینش شاهنامه شده است و رستم اسفندیار را نام بردار کرده است در پهنه‌ای دیگر با گسترش تمایلات مذهبی حضرت علی(ع) را جایگزین پهلوانان اسطوره قرار میدهد. مقابل قرار دادن شیر خدا و رستم دستان در برابر هم و برتری دان حضرت علی(ع) که نخستین بار در غزلیات مولانا نمود پیدا می‌کند تنها یک آغاز است به گونه‌ای که می‌توان گفت در ادبیات پهلوانی و حماسی ایران حضرت علی(ع) بعد از ابن حسام خسوی و با سرودن خاوران نامه ابن حسام ادبیات شیعی اوج می‌گیرد و از این پس در بسیاری از حماسه‌های دینی چهره حضرت علی(ع) به عنوان نماد پیوند ملیت و هویت دینی در ادبیات حماسی ایران مطرح می شود.
صاحب کتاب «فرهنگ اساطیری و اشارات داستانی در ادبیات فارسی» 10 تا 12 مثنوی قرایی را که در شرح جنگ‌ها، مناقب، بزرگواریهای آن حضرت است دائر بر همین مساله «تلفیق دین و ملیت» می‌داند و می‌گوید: اگر چه این داستان‌ها که در ادبیات حماسی پیدا شده بسیاری در واقعیت به وقوع نپیوسته است اما محوریت حضرت امیر(ع) به عنوان پهلوانان ملی و مذهبی جای تامل بسیار دارد و ناشی از علاقه‌مندی ایرانیان به این انسان کامل است به گونه‌ای که آفرینندگان این اشعار حضرت علی(ع) را مظهر تلفیق ایران و اسلام و سخنگوی ضمیر جامعه، می‌شناسانند و تمام آمال و آرزوهای ملت را در وجود آن حضرت خلاصه می‌کنند.
نگاه اسطورهای به علی (ع)
-----------------------------------
همچنین محمد مهدی جعفری می‌گوید: «صاحب نظران در نحوه برخورد شاعران با حضرت علی (ع) ، آنها را به سه دسته تقسیم کرده و گفته اند : دسته نخست علی(ع) را تاحد خدا بالا بردند و گفتند علی ( ع ) همان خداست. این دسته نگاه اسطورهای به علی داشتند . دسته دوم نگاهی نیمه اسطوره ای و نیمه تاریخی و دسته سوم نگاهی کاملا تاریخی به او داشتند. در دوره صفویه نگاه اسطورهای به ایشان تقویت شد اما در دوره معاصر دکتر شریعتی این نگاه را تاریخی و زمینی‌تر کرد.
حتی در دوره پهلوی که به مساله دین و دینداری توجه نمی‌شد، تاثیر‌پذیری شاعران از حضرت علی(ع) کم نشد به‌گونه‌ای که در همین دوره شاعران بسیاری در این‌باره اشعاری سروده‌اند.
بعد از انقلاب نیز انقلاب اسلامی ذوق بسیاری از شاعران را برانگیخت و موجب خلق منظومه‌ها و سروده‌های درخشانی گردید که سر بلندی ادبیات معاصر را رقم می‌زند.»
غدیر در ادبیات فارسی
----------------------------
همچنین غدیریه‌های شعر فارسی یک جریان بسیار دامنه‌دار در ادبیات فارسی است و کوشش دکتر علی موسوی گرمارودی و احمد بیرجندی را در جمع‌آوری غدیریه‌ها کاری ستودنی است که نیازمند تحلیل و بررسی خاص خود است.
چنانکه از ادبیات صوفیه برمی‌آید هر عارفی خود را به پیری نسبت میدهد و خود را به پیری منتسب می‌کند که خرقه از او دریافت کرده و در این سلسله بسیاری ازفرق عرفانی، سند خرقه خود را به حضرت علی(ع) می‌رسانند.
امام علی ( ع ) شخصیتی است که ایرانیان نه فقط برای این که شیعه و پیرو ایشان هستند، او را دوست دارند بلکه به دلیل صفات بارزی به او احترام و ارادت دارند .
|
مهدی ::: شنبه 86/7/14::: ساعت 10:36 صبح
نظرات دیگران: نظر
